فراز و فرودهای آموزش و پرورش در دولت یازدهم

به گزارش روز جمعه ایرنا، این دستگاه عریض و طویل با دارا بودن حدود 13 میلیون و 50 هزار دانش آموز در مقاطع مختلف باید از سیاست ها، برنامه ها و راهبردهای اصولی برای محقق کردن اهداف ترسیم شده در سند چشم انداز و برنامه ششم توسعه بهره مند باشد.
آموزش و پرورش با توجه به نیازهای امروز و فردای جامعه، ماموریت دارد برای توانمندسازی سرمایه های انسانی و اجتماعی، تقویت انسجام فرهنگی و وحدت ملی، افزایش سواد ملی، کاهش آسیب های اجتماعی و گسترش مهارت ها و شایستگی های نسل جوان برنامه ریزی کند، مسایلی که با وجود تلاش مدیران و معلمان در لایه های مختلف این وزارتخانه هنوز با مشکلات بسیاری دست به گریبان است و باعث شده شرایط دستگاه تعلیم و تربیت رضایت بخش نباشد.
با نگاهی به شاخص های آموزشی و پرورشی سال تحصیلی 96 - 95، مشخص می شود که سهم دانش آموزان مدارس غیردولتی با آموزش از راه دور از کل دانش آموزان 12.8 درصد، پوشش تحصیلی واقعی دانش آموزان دوره پیش دبستانی 60 درصد، ابتدایی 97.86 درصد، متوسطه اول 93.04 درصد و متوسطه دوم 81.81 درصد، درصد دانش آموزان روستایی 26 درصد، تعداد دانش آموزان عشایری 336 هزار نفر، تعداد کلاس های چند پایه و عشایری 54 هزار کلاس (تعداد دانش آموز 658 هزار نفر) و تعداد دانش آموزان مدارس شبانه روزی 480 هزار نفر بوده است.
همچنین درصد دانش آموزان رشته ریاضی و فیزیک 14 درصد، علوم تجربی 29 درصد، علوم انسانی 24 درصد، فنی حرفه ای 17.3درصد، کاردانش 3.16 درصد، تعداد دانش آموزان مدارس استعدادهای درخشان متوسطه اول 50 هزار و 500 نفر و متوسطه دوم، 132 هزار و500 نفر بدون پیش دانشگاهی، تعداد دانش آموزان اتباع بیگانه عمدتا افغانستانی تحت پوشش آموزش رایگان 400 هزار دانش آموز در 25 هزار مدرسه و تعداد سوادآموزان 10 تا 49 سال تحت پوشش سازمان نهضت سواد آموزی بیش از 500 هزار نفر در سال تحصیلی 96 - 95 بوده است.
اینک در هفته دولت فرصتی فراهم است تا عملکرد و فعالیت های دولت یازدهم در وزارت آموزش و پرورش بازگو شود تا از یک سو افکار عمومی با آنچه در این وزارتخانه انجام می شود آشنا شوند و از سوی دیگر متولیان و دست اندرکاران نیز در لابلای این کارنامه به دنبال مثبت کردن نمرات منفی بخش های مختلف باشند.

** آموزش
بخش آموزش مهمترین قسمت وزارت آموزش و پرورش است که در دولت یازدهم تلاش شده بیشتر مناطق محروم و کمتر توسعه یافته در اولویت قرار گیرد که نتیجه آن برگزاری کلاس‌های جبرانی و تقویتی و آمادگی کنکور ویژه این مناطق بوده است.
اجرای طرح هدایت تحصیلی و فراهم‌سازی اجرای آن در پایه نهم در ادامه اعمال ساختار آموزشی 3-3-6 و تلاش در جهت برون‌سپاری برخی رشته‌ها بویژه کاردانش، فنی و حرفه‌ای گوشه دیگری از فعالیت های انجام شده است، که البته تا تحقق کامل این طرح راه طولانی در پیش است.

** پژوهش و فرهنگی
در بخش پرورشی و فرهنگی نیز آموزش و پرورش تلاش کرده با گسترش نماز‌خانه در آموزشگاه‌های کشور، اجرای برنامه‌های فرهنگی توسعه و ترویج فرهنگ نماز (آموزش عملی وضو و نماز)، اجرای طرح رابطان هسته‌های مشاوره در مدارس ابتدایی و تشکیل و توسعه فعالیت‌های انجمن اولیا و مربیان در مدارس، به مساله تربیت نیز بپردازد.
در بخش تربیت بدنی نیز ایجاد واحد پایگاه سلامت دانش آموزان در استان‌ها، توسعه مدارس مروج سلامت با آموزش هشت رکن سلامت در مدارس، افزایش مسابقات ورزشی دانش آموزان و راه‌اندازی کانون‌های حرکات اصلاحی به انجام رسیده است.

** نیروی انسانی و فناوری
دولت یازدهم در بخش نیروی انسانی و فناوری نیز اقداماتی چون افزایش تعداد کتاب‌های درسی الکترونیکی، ادامه تحصیل معلمان، راه‌اندازی سامانه آموزشی مجازی ویژه دانش‌آموزان غیرحضوری و راه دور، هوشمندسازی مدارس غیردولتی و تدوین طرح رتبه‌بندی معلمان در جهت بهبود معیشت معلمان را توانسته در کارنامه فعالیت های خود به ثبت برساند.

** پژوهش و برنامه ریزی درسی
در بخش پژوهش و برنامه ریزی درسی نیز که از اهمیت بسیاری برخوردار است انتشار و ترویج نوین علمی و آموزشی (نشریات کمک آموزشی رشد) و اهمیت دادن به پژوهش به ویژه با اعمال امتیاز به آن برای رتبه بندی معلمان، به نتیجه رسیده است.
اما در کنار فعالیت های انجام شده در دولت یازدهم این وزارتخانه چالش های بسیاری را پیش رو داشته که برخی از آنها به نتیجه رسیده و برای تحقق دیگر موضوعات نیز باید همچنان تلاش و تدبیر چاشنی برنامه ها شود.

** چالش‌های فرابخشی و بین‌بخشی:
- کم بودن سهم بودجه‌ای وزارت آموزش و پرورش در دولت
- فقدان وجود قوانین مدون برای دریافت سهم آموزش و پرورش از مالیات ها و عوارض از نهادها و سازمان های رسمی و حاکمیتی و غیر دولتی
- وجود مقاومت‌های مختلف برای تصویب قوانین حمایت از مشارکت های مردمی در مراجع ذیربط و مقابله با ورود بخش خصوصی در امر آموزش و پرورش
- وجود نهادهای متعدد و متکثر قانون گذار در عرصه آموزش و پرورش
- فقدان حمایت های قانونی و قانون گذارانه مجلس از این وزراتخانه
- همواره مورد نقد و زیر ذره بین بودن این وزارتخانه
- اختلاف آموزش و پرورش و وزارت راه و شهر سازی در خصوص احداث و تامین فضاهای آموزشی در تمامی مجموعه های مسکونی با 200 واحد مسکونی
- تداخل امور نظارتی و اختلافات درون دستگاه ها مانند ورود تعزیرات به حریم مدارس و یا دخالت های سازمان بهزیستی در اجرای مصوبات دولت و قوانین مصوب پیش دبستانی
- فقدان توان تطبیق برنامه های وزارتخانه با رویکرد کلی دولت در زمینه های برون سپاری و رفع تصدی گیری، جلب مشارکت های مردمی، ایجاد عدالت جنسیتی و همچنین سیاست خصوصی سازی
- اولویت نداشتن برنامه های آموزش و پرورش در مقایسه با سایر برنامه های دولت
- تاثیر عوامل سیاسی بر فرآیند های تعلیم و تربیت به اشکال مختلف از جمله مصوبات مجلس شورای اسلامی
- دشوار بودن اجرای کل احکام سند تحول به دلیل آرمانی و کلی بودن
- فقدان تصویب و اجرای زیر نظام های سند تحول بنیادین، کم توجهی به آموزش و پرورش در برنامه ششم توسعه
- کم توجهی نظام تربیتی کشور به مقوله کودکان و فقدان التزام عملی به اولویت بخشی برنامه های تربیتی از اوان کودکی
- پر رنگ بودن توجه دولت به اقتصاد و سرمایه گذاری‌های تک بعدی در هر یک از شاخه‌های صنعت، خدمات و کشاورزی؛ بدون توجه به سرمایه‌های انسانی دوره پیش‌دبستانی به عنوان سرمایه‌گذاری مبنایی، موثر، مادام‌العمر و پربازده در تمامی جنبه‌های اجتماعی‌، فرهنگی‌، اقتصادی‌، بهداشتی
- باور نداشتن اولویت آموزشی همگانی و به خصوص سواد آموزی، آموزش‌های عمومی و آموزش پرورش در درجه دوم قرار دارد در مقایسه با آموزش عالی
- فقر فرهنگی جامعه در خصوص سواد حرکتی و بهداشت فردی

** چالش‌های بخشی و درون سازمانی
چالش‌های اقتصادی
- مطالبه نکردن و پیگیر نبودن وزرای آموزش و پرورش برای دریافت بیشتر بودجه از مراجع دولتی و غیر دولتی
- حجیم بودن بخش پرسنلی این وزارتخانه و اختصاص تقریبا 98 درصد بودجه به این بخش
- استفاده نکردن از منابع و امکانات آموزش و پرورش برای کسب درآمد و منافع
- نظارت نداشتن بر چگونگی هزینه کرد در درآمدهای حاصل از قانون شوراها
- رسیدگی نکردن به وضعیت معیشت فرهنگیان، انباشته شدن تقاضاهای معلمان و بی توجهی به تبعیض حقوقی میان آنان و کارکنان دولت
- فقدان راه اندازی صندوق حمایت از موسسان مدارس غیر دولتی

** چالش‌های نیروی انسانی
- معضلات نیروهای معلم؛ پیری معلمان، سطح پایین تحصیلات معلمان، بی انگیزگی معلمان، کمبود نیروهای پرورشی و تربیتی، کمبود نیروی انسانی متخصص در آموزش دانش آموزان با نیازهای ویژه و استثنایی
- مازاد نیرو در متوسطه دوم و ورود آنها به مقطع ابتدایی در اثر اجرای طرح 3-3-6
- فقدان استقرار نظام راهنمایی و مشاوره در تمام دوره های تحصیلی بر اساس سند تحول بنیادین آموزش و پرورش
- تامین نکردن اعتبارات مورد نیاز برای برنامه های کیفیت بخشی نظیر تعالی مدیریت مدرسه، برگزاری دوره های آموزش ضمن خدمت و دوره های توانمند سازی معلمان
- وضعیت معیشت معلمان که استمرار آن منجر به افت کیفی آموزش و پرورش می شود
- کمبود نیروی متخصص و با تجربه با تحصیلات مرتبط و پست سازمانی در حوزه پیشگیری از آسیب های اجتماعی

** چالش‌های اداری، سازمانی و زیرساختی
- گستردگی سازمانی و دشواری سنجش و مدیریت عملکرد وزارتخانه
- وجود ایرادات ساختاری بنا به نظر برخی منتقدین، تقویم آموزشی نامناسب
- وجود کاستی ها و محدودیت ها در زیر ساخت های اجرای برنامه های تحولی در آموزش و پرورش
- تناسب نداشتن تشکیلات اداری برای اجرای برنامه ها و مصوبات
- مبهم و ناقص بودن ساختار اداری و سازمانی، به ویژه در حوزه انتصاب و کسب پست ها و ارزشیابی فرهنگیان
- پراکندگی روستاهای کم جمعیت و صعب العبور بودن راه آنها
- کافی نبودن قوانین حمایتی در خصوص اجرای برنامه ها و فعالیت ها به ویژه در حوزه پیشگیری از آسیب های اجتماعی
- نبود دستگاه هماهنگ کننده برای سیاستگذاری و مدیریت برنامه های آموزش های فنی و حرفه ای و کار دانش و نقصان در اجرای برنامه های درسی این رشته
- ابهام در برنامه درسی ملی ، نا مشخص بودن وضعیت رشته ها و شاخه های تحصیلی، نا مشخص بودن وضعیت کتاب های درسی
- حضور بیش از 400 هزار دانش آموز اتباع خارجی در حدود 25 هزار مدرسه ایران
- مجموعا 70 درصد مدارس کل کشور در روستاها مستقر هستند

** چالش‌های مرتبط با آموزش
- فقدان توجه و وجود شاخص هایی برای سنجش کیفیت آموزش
- نا کافی بودن زیر ساخت ها و استلزامات توسعه آموزش و پرورش پیش از دبستان با کیفیت به ویژه در مناطق محروم و لازم التوجه، مسدود نبودن ورودی و تولید بی سواد
- کمبود تجهیزات آموزشی
- حمایت نکردن موثر از برنامه های جذب کودکان بازمانده از تحصیل، در مناطق محروم و کمتر برخوردار
- بی توجهی به تجهیز مدارس متناسب با تغییر محتوای کتاب های درسی به وسایل کمک آموزشی به دلیل کمبود اعتبارات
- کمبود نیروی انسانی متخصص آموزشی و توان بخشی در کشور
- تحمیل نیروی انسانی فاقد صلاحیت های حرفه ای معلمان دوره تحصیلی ابتدایی (جذب نیروی انسانی که طی سنوات قبل بدون لحاظ کردن شرایط کیفی و تناسب رشته تحصیلی مناسب استخدام شده اند
- استاندارد نبودن و کمبود فضای ورزشی مدارس، تناسب نداشتن کلاس درس تربیت بدنی با جمعیت دانش آموزی، کمبود وسایل و تجهیزات ورزشی، فقدان رعایت بهداشت محیط و ایمنی مدارس قدیمی
- کیفیت آموزش نا مناسب دانش آموزان بر اساس ارزیابی بین المللی، رتبه بسیار نامناسب در مقایسه با کشورهای منطقه و فاصله کیفیت آموزش های ارائه شده با آموزش و پرورش مورد انتظار در آموزش و پرورش عمومی، اعم از نظری و آموزش های مهارتی
- نا هماهنگی سیاست های آموزش عمومی با سیاست های آموزش عالی که در مواردی مانند آموزش های فنی و حرفه‌ای‌، آزمون‌های ورودی به دانشگاه‌ها‌، مدارس تخصصی و آموزش های ورزشی و هنری در مقایسه با جهان شکاف معنا داری شکل گرفته است
- پایین بودن ارائه خدمات پرورشی، هنری، تربیت بدنی و سلامت به دانش آموزان
- شتابزدگی در اجرای نظام جدید آموزشی
- تحصیل حدود140 هزار دانش آموز در مدارس استعداد های درخشان کشور

با وجود تمامی این چالش ها و تنگناها، برنامه های راهبردی اولویت دار برای حوزه آموزش و پرورش در دولت یازدهم تعریف شده است که در ادامه به آنها اشاره می شود:

** حوزه مالی
- رسیدگی به معیشت فرهنگیان و رفع احساس تبعیض از سوی آنها، در جهت افزایش شان و منزلت اجتماعی،افزایش انگیزه شغلی و بهبود وضعیت درآمدی و سطح زندگی فرهنگیان با هدف رفع مشغله‌های ذهنی معیشت
- افزایش سرانه مدارس به‌ ویژه در مناطق محروم
- افزایش بودجه و تامین مطالبات و کاهش بودجه های پرسنلی و افزایش بودجه‌های زیرساختی و کیفیت بخش
- مقررات‌گذاری در زمینه اخذ درآمدها و مالیات‌های متعلق به آموزش و پرورش

** حوزه آموزشی
- ضرورت تدوین و اجرای برنامه دقیق و جامع در حوزه هدایت تحصیلی و جلب رضایت دانش‌آموزان و والدین در این حوزه
- اصلاح تقویم آموزشی مدارس، متناسب با بحث آلودگی هوا و تنوعات آب و هوایی مناطق مختلف کشور و همچنین در راستای بهبود یادگیری و کاهش فاصله بین تعطیلات تابستان
- مبارزه با مافیای کنکور و ضرورت تدوین برنامه ای برای کنار گذاشتن تدریجی آن با جایگزینی مناسب
- ضرورت توجه بیشتر به رشته های فنی و حرفه‌ای و کاردانش و انسانی، البته نه با ورود اجباری دانش‌آموزان به این رشته‌ها، بلکه با فرهنگ‌سازی و ایجاد انگیزه و نیاز در جامعه
- ضرورت توجه و تدوین برنامه‌ای برای سنجش کیفیت آموزش در مدارس به ویژه در مقاطع ابتدایی و پایه و پرهیز از توسعه صرفا کمی آموزش و پرورش
- توجه حداکثری به آموزش در مقاطع ابتدایی و پایه به ویژه در زمینه کیفیت یادگیری و تخصص معلمان

** حوزه ساختاری و اداری سازمانی
- نظارت بر عملکرد مدارس غیردولتی به ویژه در موضوع اخذ کمک‌ها
- رفع موانع خصوصی‌سازی مدارس و کاهش تصدی دولت در این حوزه
- برنامه‌ریزی و ساماندهی و آماده‌سازی مدارس برای تطبیق با فناوری های نوین آموزشی و ورود موبایل و تبلت به مدارس
- اصلاح قوانین اداری و ساختار تشکیلاتی در رابطه با اعطای پست‌های ارزشیابی‌ معلمان، سیستم حضور غیاب و سایر اقتضائات مدیریتی و سازمانی برای کاهش تخلفات و کیفیت بخشی به عملکردها
- توجه به ارتقای کیفیت دانشگاه فرهنگیان به‌ ویژه در حوزه هیئت علمی و اختصاص ظرفیت‌ کسب دانشجو و شاخص های آن
- تجهیز مدارس و بهینه کردن امکانات در تمام بخش‌های هوشمندسازی و امکانات آموزشی، ایمنی ساختمانی، سیستم های برودتی و گرمایشی متناسب با اقلیم مناطق مختلف
- ساخت مدارس در مسکن مهر به ویژه در تهران

** حوزه نیروی انسانی
- برنامه‌ریزی فوری برای جمعیت کثیر معلمان در شرف بازنشستگی
- تدوین و اجرای سریع برنامه‌ای شفاف برای رتبه‌بندی معلمان
- استفاده از نیروی متخصص در هر حوزه آموزشی و نظامند کردن الکترونیکی تطبیق تخصص ها با کلاس های ابلاغ شده به معلمان
- توجه و نیازسنجی بومی به ویژه در مناطق دو زبانه و ایجاد راهکارهای قانونی برای این مورد

** حوزه مسائل تربیتی، پرورشی و آسیب های اجتماعی
- توجه جدی و فوری به آسیب های اجتماعی مدارس و ناهنجاری های در حال افزایش در مدارس

** جمع‌بندی
وزارت آموزش و پرورش در مجموع با چند چالش اساسی و عمده مواجه است که به برخی از آنها اشاره می شود:

1- مشکل جدی در حوزه مسائل مالی اعم از تامین معیشت فرهنگیان، پرداخت معوقات و پاداش بازنشستگان، هزینه‌های زیرساختی و تجهیز مدارس و کمبود بودجه در تمام حوزه‌های عملکردی این وزارتخانه که عمده‌ترین دلیل به تعویق افتادن و یا نقص در برنامه‌ها بوده است.
2- نبود شاخص‌های کیفیت‌ سنجی برای سنجش کیفیت آموزش با معیاری استاندارد در کل کشور و وجود سطح پایین کیفیت آموزش در برخی مدارس و در کل پایین بودن کیفیت آموزش در مقیاس شاخص‌های بین‌المللی
3- گستردگی بیش از حد سازمانی که باعث بی‌نظمی در تشکیلات اداری، وجود انتقادات فراوان، وجود درصد بالای تخلفات و همچنین آسیب‌پذیر شدن ساختار تشکیلاتی و اداری شده است.
4- ابهام شاخص‌ها و امتیازات ارتقا و کسب پست‌های مدیریتی
5- اجرای شتاب‌زده طرح‌های آموزشی مختلف بدون نیازسنجی و بررسی تبعات تصمیمات
6- نفوذ شدید مسائل و سلایق سیاسی در وزارتخانه
6- زیر ذره بین بودن این وزارتخانه و قابل نقد بودن آن از سوی تمام اقشار جامعه به دلیل ارتباطی که با تمام اقشار جامعه دارد.
7- حساسیت های ایجاد شده به حرفه معلمی و دانش آموز سالاری در نوع تدوین مقررات و کاهش شان و اقتدار معلمان در مدارس و سطح عمومی جامعه
به نظر می رسد ساختار تشکیلاتی، شیوه نگاه تربیتی و تغییرات نسلی دانش آموزان و به تبع آن معلمان در آموزش و پرورش نیاز به یک پژوهش و شناخت عمیق در درجه اول داشته و در درجه بعدی نیازمند به روز شدن و تدوین استراتژی و راهبرد امروزی و متناسب با این تغییرات است که تاکنون این تغییر رویه‌ها یا بعضا واکنشی بوده و یا از روی اجبار صورت گرفته، که مستلزم کارشناسی دقیق، نیازسنجی و تدوین راهکار است.
فراهنگ** 1417 - خبرنگار: سیدمهدی حسینی - مریم جلوداران **